Κλείνοντας το χάσμα της έγκαιρης προειδοποίησης, μαζί...
Δημοσιεύθηκε:
Σάββατο 22 Μαρτίου, 2025 22:15 σε
Άρθρα
Ο φετινός εορτασμός της Παγκόσμιας Ημέρας Μετεωρολογίας στις 23/3/2025, με αφορμή τα 75 χρόνια από την ίδρυση του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού, έχει ως θεματολογία: "Closing the early warning gap togeather" που στα ελληνικά μεταφράζεται ως: "Κλείνοντας το χάσμα της έγκαιρης προειδοποίησης, μαζί".
Η επιστήμη της μετεωρολογίας τις τελευταίες δεκαετίες έχει πραγματοποιήσει τρομακτικά άλματα!
- -Με την δημιουργία εκτεταμένου δικτύου μετεωρολογικών σταθμών υψηλής ακρίβειας σε όλο τον κόσμο, έχουμε την δυνατότητα να καταγράφουμε την εξέλιξη της θερμοκρασίας, της υγρασίας, του ανέμου, της βροχόπτωσης, της ατμοσφαιρικής πίεσης, της ηλιακής ακτινοβολίας και άλλων κρίσιμων μετεωρολογικών παραμέτρων σε "πραγματικό χρόνο".
- -Με την εκτόξευση μετεωρολογικών δορυφόρων με ολοένα και πιο εξελιγμένους αισθητήρες έχουμε την δυνατότητα να παρατηρούμε την κίνηση των νεφικών συστημάτων που συνδέονται με τα συστήματα καιρού και πλήθος άλλων μετεωρολογικών παραμέτρων για όλο τον πλανήτη!
- -Με την χρήση radars και ανιχνευτών ηλεκτρικών εκκενώσεων μπορούμε να "εντοπίζουμε" τις καταιγίδες και τις ζώνες όπου εκδηλώνονται έντονα καιρικά φαινόμενα και να προβλέψουμε την άμεση εξέλιξη αυτών.
- -Με την χρήση καμερών μπορούμε πλέον να έχουμε εικόνα για το "αποτύπωμα" των καιρικών φαινομένων σε διάφορες περιοχές.
- -Η εισαγωγή των μοντέλων αριθμητικής πρόγνωσης και η ταχεία εξέλιξή τους σε συνδυασμό με την εντυπωσιακή πρόοδο της τεχνολογίας και την αύξηση της ισχύος που έχουν τα υπολογιστικά συστήματα, δίνει την δυνατότητα προσομοίωσης των καιρικών συστημάτων και της εξέλιξης των καιρικών φαινομένων και διαφόρων μετεωρολογικών παραμέτρων με αρκετά μεγάλη ακρίβεια έως και για αρκετές ημέρες πριν αυτά εκδηλωθούν, παρέχοντας στους μετεωρολόγους/προγνώστες πολύτιμα προγνωστικά εργαλεία.
- -Τα τελευταία χρόνια, η είσοδος της τεχνητής νοημοσύνης παρέχει την δυνατότητα ανάπτυξης εναλλακτικών μοντέλων προσομοίωσης και τρόπων επεξεργασίας των μετεωρολογικών δεδομένων αλλά και των αποτελεσμάτων των ιδίων των μοντέλων, συνεισφέροντας στην μεγιστοποίηση των προγνωστικών δυνατοτήτων.
- -Παράλληλα, με την εκρηκτική ανάπτυξη της τεχνολογίας και του διαδικτύου, η πληροφόρηση για την εξέλιξη και την πρόγνωση του καιρού όχι απλώς είναι διαθέσιμη προς τους αποδέκτες μέσω τηλεοράσεων, ραδιοφώνων, ιστοσελίδων, κινητών τηλεφώνων κλπ αλλά υπάρχουν ολοένα και περισσότερες εναλλακτικές πηγές πληροφόρησης!
Παρά την εντυπωσιακή εξέλιξη που συντελείται στους τομείς της παρατήρησης, καταγραφής και πρόγνωσης του καιρού, υπάρχει ένα σημαντικό έλλειμα όσον αφορά την αξιολόγηση και αξιοποίηση των προγνωστικών δεδομένων κατά τρόπο τέτοιο που θα μπορέσει να επιτρέψει την έγκυρη προειδοποίηση του πληθυσμού εν όψει έντονων και εν δυνάμει επικίνδυνων καιρικών φαινομένων και την πραγματοποίηση κατάλληλων ενεργειών για την πρόληψη και αντιμετώπιση από τους αρμόδιους φορείς.
Σε πάρα πολλές περιπτώσεις μία έγκαιρη και έγκυρη πρόγνωση που θα αξιοποιηθεί με τον κατάλληλο τρόπο ώστε να υπάρξει έγκαιρη και έγκυρη προειδοποίηση και προετοιμασία από την πλευρά των πολικών και της πολιτείας μπορεί να είναι ακόμα και σωτήρια για πολλές ανθρώπινες ζωές.
Ενδεικτικά μόνο μπορούμε να αναφέρουμε τέσσερα χαρακτηριστικά παραδείγματα που αναδεικνύουν την σημασία της έγκαιρης και έγκυρης πρόγνωσης και πρόληψης:
- Τον Ιούλιο 1987, καύσωνας μεγάλης έντασης και διάρκειας περίπου 10 ημερών εκδηλώθηκε στην Ελλάδα καταστώντας εξαιρετικά ανυπόφορες τις συνθήκες κυρίως στην Αθήνα και σε μεγάλα αστικά κέντρα. Εκείνη την περίοδο ούτε τα air conditions ήταν διαδεδομένα αλλά ούτε και υπήρχε ένα οργανωμένο σχέδιο πρόγνωσης και αντιμετώπισης των επιπτώσεων του καύσωνα ενώ για τον περισσότερο κόσμο αρχικώς θεωρήθηκε πως θα ήταν άλλο ένα κύμα ζέστης που θα "περνούσε". Εν τέλει ωστόσο, μέρα με την ημέρα οι συνθήκες έγιναν ολοένα και πιο επικίνδυνες και πολλοί άνθρωποι, κυρίως ηλικιωμένοι ή ευάλωτοι, εγκλωβίστηκαν σε σπίτια / καμίνια με αποτέλεσμα πολλοί να πεθάνουν από θερμοπληξία. Ο αριθμός των θυμάτων σε εκείνον τον καύσωνα υπολογίζεται σε περισσότερους από 1000 ενώ υπάρχουν εκτιμήσεις ακόμα και για 10000 - 15000 αν λάβουμε υπόψιν και πιο έμμεσες συνέπειες. Ένα χρόνο μετά, το 1988 εκδηλώθηκε ένας καύσωνας ακόμα ισχυρότερος αλλά μικρότερης διάρκειας. Καθώς η μνήμες ήταν νωπές από τον προηγούμενο καύσωνα, η εγρήγορση ήταν μεγάλη με αποτέλεσμα να γίνουν κάποιες ενέργειες όπως πχ η τοποθέτηση air conditions σε νοσοκομεία που πιθανότατα συνεισέφεραν στο να περιοριστούν οι ανθρώπινες απώλειες. Στους μεγάλους καύσωνες του 2007, του 2021 και 2023 οι οποίοι μπόρεσαν να προβλεφθούν με μεγάλη ακρίβεια πολλές ημέρες πριν και να υπάρξει (και με το παραπάνω μάλιστα!) ενημέρωση τα θύματα ήταν λίγα. Φυσικά η ύπαρξη των κλιματιστικών πλέον σε σχεδόν κάθε σπίτι και αυτοκίνητο έπαιξε ρόλο αλλά εάν δεν υπήρχε σχετική ενημέρωση οι νεκροί πιθανότατα θα ήταν και πάλι πολλαπλάσιοι.
- Τον Νοέμβριο 2017, ένα στάσιμο σύμπλεγμα καταιγίδων επηρέασε την δυτική Αττική και ιδιαίτερα το όρος "Πατέρας" προκαλώντας επίμονες και εξαιρετικά ραγδαίες βροχοπτώσεις στην συγκεκριμένη περιοχή. Καθώς τα νερά από τις πλαγιές του βουνού συγκεντρώθηκαν στα ρέματα της περιοχής τρομακτικές ποσότητες νερού κινήθηκαν γρήγορα προς την πόλη της Μάνδρας με αποτέλεσμα, και σε συνδυασμό με τις αστοχίες που υπήρξαν όσον αφορά την άναρχη δόμηση της περιοχής, να δημιουργηθούν τρομακτικές πλημμύρες που κόστισαν την ζωή σε 24 ανθρώπους. Αξίζει εδώ να σημειωθεί πως το ευρύτερο σύστημα καιρού στα πλαίσια του οποίου έλαβε χώρα η καταιγίδα είχε προβλεφθεί με σχετική ακρίβεια και από την ανάλυση των χαρακτηριστικών μπορούσε να προσδιοριστή η ικανότητά του να προκαλέσει στάσιμα συμπλέγματα καταιγίδων ικανά να δημιουργήσουν εν δυνάμει επικίνδυνες συνθήκες σε ορισμένες περιοχές (μάλιστα στο SiMeteo είχαμε εκδόσει μία σειρά από αναλύσεις αναφορικά με το συγκεκριμένο σύστημα!). Παρ' όλα αυτά, χωρίς την ύπαρξη των κατάλληλων radars και κυρίως χωρίς την ύπαρξη ενός μηχανισμού που θα περιλαμβάνει την εκτίμηση του κινδύνου από τους "μετεωρολόγους βάρδιας", την αξιοποίηση της πληροφόρησης από την πολιτική προστασία και την επακόλουθη σχετική εγρήγορση, δεν ήταν εύκολο να υπάρξει κάποια προετοιμασία / αντιμετώπιση παρά μόνο όταν ήταν ήδη αργά!
- Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η πυρκαγιά στο Μάτι τον Ιούλιο 2018 που κόστισε την ζωή σε 104 ανθρώπους! Η εν λόγω πυρκαγιά εξελίχθηκε ραγδαία καθώς συνέπεσε με μία εξαιρετικά δυσμενή συγκυρία: Είχε προηγηθεί καύσωνας λίγων ημερών με μέγιστες θερμοκρασίες πάνω από 40 που είχε επιφέρει την αφυδάτωση των δασών και την αύξηση της καύσιμης ύλης. Με την έλευση χαμηλού βαρομετρικού βόρεια της χώρας μας, επικράτησε ξαφνικά θυελλώδης δυτικός "καυτός" άνεμος ο οποίος "καναλιζόταν" μέσα από τον Κορινθιακό Κόλπο επηρεάζοντας την Αττική με ασυνήθιστα μεγάλη ένταση (έως 9Bf μέση ένταση με ριπές άνω των 100km/h. Ο άνεμος αυτός έπνεε στις ανατολικές πλαγιές της Πεντέλης όπου ξεκίνησε η πυρκαγιά ως "καυτός καταβάτης" άνεμος. Το αποτέλεσμα ήταν η πυρκαγιά να κατευθυνθεί προς μία πευκόφυτη περιοχή με πυκνή βλάστηση και σε συνδυασμό με τις ακραίες πυρομετεωρολογικές συνθήκες που επικρατούσαν, να "γιγαντωθεί" ορμώντας προς την περιοχή του Ματιού με αποτέλεσμα την γνωστή τραγωδία. Στην συγκεκριμένη περίπτωση η επικινδυνότητα ως προς την εξάπλωση των πυρκαγιών μπορούσε να προβλεφθεί με επιτυχία και η Αττική ήδη βρισκόταν σε επίπεδο ανώτατης ετοιμότητας από την πολιτική προστασία. Αυτό που δεν μπορούσε όμως να προβλεφθεί με ακρίβεια είναι η πορεία και εκρηκτική εξάπλωση της πυρκαγιάς. Και όμως ο κλάδος της "πυρομετεωρολογίας" μπορεί πλέον αξιοποιώντας σύγχρονα μοντέλα αριθμητικής πρόγνωσης τα οποία συνεκτιμούν τις μετεωρολογικές συνθήκες με τα δεδομένα που αφορούν την ύπαρξη και τα χαρακτηριστικά της καύσιμης ύλης να παρέχει αρκετά καλές εκτιμήσεις που θα βοηθήσουν τους πυροσβέστες και όσους συμμετέχουν στην αντιμετώπιση των πυρκαγιών, να κινηθούν και "προληπτικά" και όχι μόνο "κατασταλτικά". Όσο και εάν ακούγεται υπερβολικό, στην περίπτωση του Ματιού, μία γρήγορη εκτίμηση του κινδύνου σε συνδυασμό με συντεταγμένες ενέργειες από τους αρμόδιους ίσως είχε αποτρέψει την απώλεια των περισσοτέρων συνανθρώπων μας!
- Το τελευταίο παράδειγμα αφορά τις πρόσφατες πλημμύρες στην Κεφαλλονιά, τον Φεβρουάριο που μας πέρασε οι οποίες προκάλεσαν εκτεταμένες ζημιές στο, κατά τα άλλα "μαθημένο" στις καταιγίδες, νησί του Ιονίου! Οι πλημμύρες αυτές εκδηλώθηκαν έπειτα από την ανάπτυξη συμπλεγμάτων νεφώσεων κατακόρυφης ανάπτυξης και καταιγίδων στο Ιόνιο Πέλαγος στα πλαίσια στάσιμου/θερμού μετώπου που διέσχιζε αργά την περιοχή και με την σημαντική υποβοήθηση της τοπογραφίας του νησιού που ευνόησε την ανατροφοδότηση νεφώσεων και την παραγωγή ισχυρών βροχοπτώσεων για σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα οι οποίες οδήγησαν στις πλημμύρες. Στην προκειμένη περίπτωση οι ενδείξεις για την εκδήλωση του φαινομένου δεν ήταν ισχυρές καθώς ούτε το δυναμικό αίτιο ήταν ιδιαίτερα έντονο αλλά ούτε και η αστάθεια πάνω από το Ιόνιο ήταν πολύ αυξημένη. Με μία προσεκτική αξιολόγηση των δεδομένων θα μπορούσε ένας έμπειρος μετεωρολόγος να καταλήξει στο συμπέρασμα πως υπάρχουν συνθήκες που ευνοούν την εκδήλωση επίμονων ισχυρών βροχοπτώσεων αλλά το αν και ποιες ακριβώς περιοχές θα επηρεαστούν, ήταν πολύ δύσκολο και να προσομοιωθεί ακόμα και από τα σύγχρονα προγνωστικά μοντέλα αλλά και να εκτιμηθεί από έναν μετεωρολόγο. Σε τέτοιες περιπτώσεις το "κλειδί" στην υπόθεση της αντιμετώπισης βρίσκεται κυρίως στο "nowcasting, στην παρατήρηση δηλαδή των φαινομένων κατά την εξέλιξή τους με την χρήση δορυφορικών λήψεων, ανιχνευτών ηλεκτρικών εκκενώσεων και μετεωρολογικών σταθμών καθώς και μοντέλων βραχυπρόθεσμης πρόγνωσης που αξιολογούν τα δεδομένα εξάγοντας προσεγγίσεις για την εξέλιξη των φαινομένων τις αμέσως απόμενες ώρες και το κατά πόσο και ποιες περιοχές πιθανό να επηρεαστούν. Στην εν λόγω περίπτωση, για παράδειγμα εάν υπήρχε ένας "μετεωρολόγος βάρδιας" και αξιολογούσε κατάλληλα τα δεδομένα από το Radar στην Ανδραβίδα και τις δορυφορικές εικόνες θα μπορούσε να εκτιμήσει πως η περιοχή αντιμετώπιζε αυξημένο ενδεχόμενο πλημμυρικών φαινομένων και να ενεργοποιηθεί ένας τοπικός μηχανισμός ο οποίος όμως θα πρέπει να είναι έτοιμος "να δράσει".
Αν, ωστόσο, στην χώρα μας μιλάμε για βελτίωση των προγνώσεων και ανάπτυξη μηχανισμών ενημέρωσης και αντιμετώπισης των πιο ακραίων καιρικών φαινομένων, περίπου το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού κατοικεί σε χώρες όπου η αντιμετώπιση των έντονων καιρικών φαινομένων σε μία οργανωμένη βάση φαντάζει μάλλον "πολυτέλεια"!
Από τα παραπάνω παραδείγματα γίνεται αντιληπτό πως πέραν και έξω από τις δυνατότητες της μετεωρολογίας και των λειτουργών της, η αξιοποίηση των παρεχόμενων προγνώσεων και υπηρεσιών με στόχο την έγκαιρη και στοχευμένη αντιμετώπιση των πιο ακραίων συνεπειών της αποτελεί μία "μεγάλη πρόκληση" η οποία μπορεί να αντιμετωπιστεί με την συνεργασία όσων εμπλεκόμαστε ενεργά με την πρόγνωση του καιρού και όσων καλούνται να αξιοποιήσουν την μετεωρολογική πληροφορία με τον καλύτερο δυνατό τρόπο!
ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ στους απανταχού μετεωρολόγους, τους "άγρυπνους εραστές" των καιρικών φαινομένων και των επιστημών που τα μελετούν!
Γεώργιος Παπακωστόπουλος
Συντονιστής "SiMeteo WeatherLab"